Błędne koło ignorancji: Jak to, co uregulowane na świecie, staje się szarlatanerią w Polsce?

W Polsce nadal brakuje konkretnej ustawy określającej kompetencje wymagane do pomyślnego ukończenia szkolenia psychoterapeutycznego i praktykowania psychoterapii. Oznacza to, że z prawnego punktu widzenia można założyć praktykę psychoterapeutyczną, posiadając jedynie rejestrację administracyjną i fiskalną. Ten brak regulacji prawnych prowadzi do względnej swobody w wykonywaniu psychoterapii w Polsce, ale jednocześnie wiąże się z ryzykiem praktyk nienaukowych, nieodpowiednich i potencjalnie szkodliwych.

W kontekście tego nieuregulowanego krajobrazu, Marta Boczkowska, przedstawicielka Polskiego Towarzystwa Psychologii Klinicznej i Psychoterapii EBP, stwierdziła kategorycznie, że „trudno sobie wyobrazić uprawianie psychoterapii bez bazy psychologicznej, podobnie jak specjalizowanie się w kardiologii bez studiów medycznych”. Jej obawy dotyczą dopuszczania „analiz bioenergetycznych”, które, jak zaznaczyła, „nie są stowarzyszeniami, które reprezentują naukę. To są prywatne stowarzyszenia, drodzy państwo”. Pani Boczkowska wyraziła również zaniepokojenie twierdzeniami, że „człowiek o charakterze schizoidalnym to taki, który urodził się w nowoczesnym szpitalu”, apelując: „Nie wpuszczajmy pseudonauki do psychoterapii”. Najbardziej alarmujące było jej stwierdzenie: „Widziałam pacjentów, którzy zmarli, ponieważ postawili na radykalne wybaczanie, różnego rodzaju psychoanalizy niewiadomego pochodzenia, które doprowadziły ich do tego, że zrezygnowali z leczenia medycznego”. 

Marta Boczkowska, jako psycholog kliniczny, jest uprawniona do prowadzenia diagnozy i udzielania wsparcia psychologicznego, jednak nie jest psychoterapeutką, co w obliczu wypowiedzi dotyczącej ustawy o tym zawodzie jest dość osobliwe. Papier, podobnie jak redaktorski dyktafon, przyjmie wszystko, jednak jak mawiał Menander “Nie ma większej plagi dla ludzkości niż mowa pochopna”.  W tym ujęciu wypowiedź Pani Marty skłoniła nas do stanowczej odpowiedzi. 

Zrozumienie Analizy Bioenergetycznej (AB)

Analiza Bioenergetyczna (AB) jest metodą psychoterapeutyczną, której korzenie sięgają psychoanalizy Zygmunta Freuda, rozwijanej zwłaszcza poprzez prace Wilhelma Reicha. Reich, początkowo uczeń Freuda, a później jego krytyk, wprowadził koncepcję „pancerza charakteru” – ideę, że traumatyczne doświadczenia emocjonalne prowadzą do przewlekłego napięcia mięśniowego i stłumienia stanów afektywnych jako mechanizmu obronnego. Reich zauważył, że pacjenci opierają się nie tylko werbalnie, ale także fizycznie, co skłoniło go do skupienia się na tym, jak ciało opowiada własną historię poprzez język ciała, postawę i poziom energii.  

Alexander Lowen, pacjent i uczeń Reicha, w latach 50. XX wieku rozwinął te idee, tworząc Analizę Bioenergetyczną. Lowen podkreślał funkcjonalną tożsamość ciała i umysłu, twierdząc, że organizm ludzki funkcjonuje jako całość, a aspekty psychiczne i somatyczne są ściśle powiązanymi przejawami globalnej funkcji energetycznej.  

Analiza Bioenergetyczna, wbrew twierdzeniom o jej „nieznanym pochodzeniu”, ma wyraźne, udokumentowane korzenie w historii psychoterapii, wywodząc się z psychoanalizy. Fakt, że Reich odszedł od głównego nurtu psychoanalizy, koncentrując się na pracy z ciałem, oraz że Freud ostatecznie skupił się wyłącznie na „terapii mówionej”, pokazuje historyczne rozbieżności w ramach samego pola psychoterapii.

Lowen, budując na podejściu Reicha, ugruntował metodologię AB, która stała się odrębnym, choć powiązanym, nurtem. Takie ujęcie historyczne wskazuje, że zarzut „psychoanaliz niewiadomego pochodzenia” w odniesieniu do Analizy Bioenergetycznej jest nieprecyzyjny, gdyż ma ona jasno określoną genezę i rozwój.

Kluczowe zasady i techniki: Jedność umysłu i ciała, procesy energetyczne, struktury charakteru i modalności terapeutyczne

Lowen zidentyfikował pięć podstawowych struktur charakteru (schizoidalny, oralny, psychopatyczny, masochistyczny, sztywny), które opisują typowe wzorce obronne kształtujące się we wczesnym rozwoju i manifestujące się zarówno na poziomie psychicznym, jak i fizycznym.

Na przykład, charakter schizoidalny jest opisywany jako osoba odłączona od uczuć i ciała, często czująca się obserwatorem własnego życia, z tendencją do wycofywania się z sytuacji społecznych z powodu lęku przed intymnością lub wrażliwością. Twierdzenie, że „człowiek o charakterze schizoidalnym to taki, który urodził się w nowoczesnym szpitalu”, nie znajduje bezpośredniego potwierdzenia w dostępnych informacjach, które etiologię tego typu charakteru przypisują raczej rzeczywistemu lub postrzeganemu odrzuceniu i wrogości ze strony opiekunów w okresie prenatalnym lub wczesnym dzieciństwie, co prowadzi do dysocjacji emocjonalnej i trudności w wyrażaniu potrzeb.

Stwierdzenie Marty Boczkowskiej, że „analizy bioenergetyczne” są nienaukowe, może wynikać z nieporozumienia terminologicznego. Termin „bioenergetyka” w psychoterapii odnosi się do koncepcji „energii życiowej”. Jednakże ten sam termin ma ugruntowane znaczenie w biochemii i biologii komórki, odnosząc się do przepływu energii w systemach biologicznych.

Krytyka niektórych psychoterapii cielesnych wskazuje na niewłaściwe użycie tego terminu naukowego. Ta dwuznaczność terminologiczna może być wykorzystywana do dyskredytowania psychoterapii bioenergetycznej poprzez powiązanie jej z pojęciami spoza jej rzeczywistego zastosowania psychoterapeutycznego lub z nie udowodnionymi twierdzeniami medycznymi, które używają podobnie brzmiących terminów. Precyzyjne rozróżnienie tych pojęć jest kluczowe dla sprawiedliwej oceny.   

Uznanie krajowe i krajobraz regulacyjny

Obszerny przegląd krajowych regulacji ujawnia wysoce zróżnicowany i często niespójny status prawny i zawodowy psychoterapii, a w szczególności Analizy Bioenergetycznej, w różnych krajach. Niektóre państwa posiadają jasne ramy prawne i oficjalne uznanie (np. Włochy, Szwajcaria, Portugalia), podczas gdy inne mają częściowe lub brak regulacji państwowych (Polska, Niemcy w zakresie refundacji, Czechy, Rosja, Japonia). Ta fragmentacja prowadzi do znacznych wyzwań w ustanawianiu uniwersalnych standardów zawodowych i zrozumienia publicznego. Komentarz Marty Boczkowskiej o „prywatnych stowarzyszeniach” w polskim kontekście może odzwierciedlać brak regulacji na poziomie państwowym w Polsce, a nie powszechny brak rygoru zawodowego czy oficjalnego uznania w innych miejscach. Podkreśla to potrzebę jasnych ram legislacyjnych dla psychoterapii na całym świecie.

Weryfikacje państw w których Analiza Bioenergetyczna została oficjalnie uznana zyskując jasne ramy prawne należy zacząć od przykładu Włoch. Analiza bioenergetyczna osiągnęła znaczący poziom oficjalnego uznania we Włoszech, przede wszystkim poprzez Dekret Ministerialny z 20 marca 1998 roku, który akredytował Società Italiana di Analisi Bioenergetica (SIAB) jako instytucję szkolącą psychoterapeutów w ramach Ustawy 56/89. Ta przełomowa decyzja mocno ugruntowała Analizę Bioenergetyczną jako legalną i regulowaną metodę psychoterapeutyczną w ramach włoskiego systemu opieki zdrowotnej. 

Analiza Bioenergetyczna jest oficjalnie uznawaną metodą psychoterapii w Szwajcarii. Szkolenie w AB jest uznawane przez organy federalne, europejskie i międzynarodowe, i prowadzi do uzyskania tytułu psychoterapeuty uznawanego na poziomie federalnym.

W Portugalii Associação Portuguesa de Análise Bioenergética (APAB) jest certyfikowana przez Ordem dos Psicólogos Portugueses (OPP) dla zaawansowanej specjalizacji w psychoterapii. Oznacza to, że szkolenie spełnia zasady certyfikacji OPP dla zaawansowanej psychoterapii. Psychologowie praktykujący w Portugalii są prawnie zobowiązani do rejestracji w OPP.

Pomimo zróżnicowanego uznania państwowego, Analiza Bioenergetyczna działa w ramach solidnych międzynarodowych struktur ustanowionych przez IIBA. Obejmuje to kompleksowy 4-5-letni program szkoleniowy z wymogami dotyczącymi terapii osobistej i superwizji. Taka struktura świadczy o zaangażowaniu w utrzymywanie wysokich standardów zawodowych, często zgodnych z szerszymi europejskimi ramami psychoterapii (EAP, EABP). Istnienie tych rygorystycznych standardów wewnętrznych jest istotnym kontrargumentem wobec twierdzeń o „nienaukowości” i „prywatności” stowarzyszeń.  

Nacisk Marty Boczkowskiej na „bazę psychologiczną” w psychoterapii, porównywalną do kardiologii wymagającej studiów medycznych, odzwierciedla powszechny spór o granice zawodowe. W kilku krajach psychoterapia jest wyraźnie związana z dyplomami medycznymi lub psychologicznymi (np. Czechy, Holandia, próby w Belgii), podczas gdy w innych jest uznawana za odrębny zawód z własnymi ścieżkami szkoleniowymi (np. Austria, Włochy). Brak konkretnych regulacji prawnych dla psychoterapii w Polsce potęguje to napięcie. Krytyka Analizy Bioenergetycznej może być częścią szerszych wysiłków tradycyjnych środowisk psychologicznych/medycznych w celu zdefiniowania i kontrolowania praktyki psychoterapii, a nie wyłącznie krytyką jej naukowej zasadności.

Stwierdzenie Marty Boczkowskiej, że „analizy bioenergetyczne” prowadzą do śmierci pacjentów poprzez porzucenie „leczenia medycznego”, sugeruje mylne utożsamianie Analizy Bioenergetycznej (będącej formą psychoterapii) z innymi: „bioenergoterapią” lub alternatywnymi metodami leczenia medycznego, które mogą wysuwać nieuzasadnione roszczenia dotyczące leczenia chorób fizycznych lub zastępowania konwencjonalnej medycyny.

Analiza Bioenergetyczna, jako psychoterapia, koncentruje się na związku umysłu i ciała w celu rozwiązywania problemów psychologicznych i emocjonalnych, uwalniania napięć i poprawy ogólnego samopoczucia. Nie jest to leczenie medyczne chorób fizycznych - podobnie jak każda psychoterapia.

Podstawą tezy Marty Boczkowskiej jest twierdzenie, że „analizy bioenergetyczne” prowadzą do śmierci poprzez porzucenie leczenia medycznego. Dostępne informacje jasno definiują Analizę Bioenergetyczną jako psychoterapię , która zajmuje się dobrostanem emocjonalnym i psychicznym poprzez pracę z ciałem, wyraźnie zaznaczając, że nie jest terapią medyczną ani substytutem leków. Natomiast udokumentowane szkody wynikające z porzucenia leczenia medycznego są związane z nieudowodnionymi medycznymi alternatywami. To wskazuje na fundamentalne zniekształcenie natury i celu Analizy Bioenergetycznej.

Wytyczne etyczne i obowiązki zawodowe w psychoterapii

Certyfikowani Terapeuci Bioenergetyczni (CBT) są zobowiązani do posiadania ważnej licencji na praktykowanie psychoterapii w swoim stanie lub kraju. Kodeks Etyki IIBA nakłada na terapeutów AB obowiązek świadczenia usług i stosowania technik, do których są kwalifikowani poprzez szkolenie i doświadczenie, oraz kierowania klientów do odpowiednich, wykwalifikowanych specjalistów, gdy leży to w interesie klienta. Muszą również „nie diagnozować, leczyć ani doradzać w sprawach wykraczających poza uznane granice ich kompetencji”. 

Wytyczne etyczne Analizy Bioenergetycznej i szerszych stowarzyszeń psychoterapeutycznych wyraźnie odnoszą się do granic kompetencji zawodowych i konieczności współpracy z profesjonalistami medycznymi. Wytyczne te mają na celu zapobieganie sytuacjom, w których pacjenci porzucają niezbędne leczenie medyczne. Porzucenie opieki jest poważnym naruszeniem etycznym i prawnym. To pokazuje, że odpowiedzialna Analiza Bioenergetyczna, praktykowana zgodnie z ustalonymi kodeksami etycznymi, aktywnie działa przeciwko tezie o nakłanianiu do porzucania leczenia medycznego. 

Zrównoważona perspektywa na Analizę Bioenergetyczną

Analiza Bioenergetyczna to psychoterapia zorientowana na ciało, posiadająca wyraźne korzenie historyczne w psychoanalizie (Freud, Reich) i systematycznie rozwijana przez Alexandra Lowena. Jej podstawowe zasady podkreślają jedność umysłu i ciała, rozwiązując konflikty psychologiczne poprzez ekspresję fizyczną i procesy energetyczne.

Chociaż baza dowodów empirycznych wciąż się rozwija w porównaniu z niektórymi głównymi nurtami terapii, społeczność Analizy Bioenergetycznej aktywnie angażuje się w badania, integrując nowoczesną neuronaukę i teorię przywiązania. Wykazuje ona skuteczność w leczeniu szeregu problemów psychologicznych, zwłaszcza tych z komponentami somatycznymi i traumatycznymi.

Analiza Bioenergetyczna cieszy się znaczącym uznaniem zawodowym poprzez swój międzynarodowy organ zarządzający (IIBA) oraz afiliacje z głównymi europejskimi stowarzyszeniami psychoterapii (EAP, EABP). Na poziomie krajowym jej uznanie i status regulacyjny są bardzo zróżnicowane – jest oficjalnie uznawana w niektórych krajach (np. Włochy, Szwajcaria, Portugalia), podczas gdy w innych napotyka na wyzwania (np. brak regulacji państwowych w Polsce, brak refundacji publicznej w Niemczech).

Obawa dotycząca szkód dla pacjentów wynikających z porzucenia leczenia medycznego jest poważna i uzasadniona, co potwierdzają udokumentowane przypadki szkód wynikających z nieudowodnionych alternatywnych terapii medycznych lub nieetycznych praktyk. Jednak te przypadki są odrębne od Analizy Bioenergetycznej jako psychoterapii. Odpowiedzialna Analiza Bioenergetyczna, kierująca się kompleksowym kodeksem etycznym, działa w ramach określonego zakresu praktyki, który nie obejmuje leczenia chorób fizycznych ani odradzania konwencjonalnej opieki medycznej. Wręcz przeciwnie, nakłada obowiązek współpracy z profesjonalistami medycznymi i przestrzegania zasad świadomej zgody.

Potrzeba prawa, nie oskarżeń

Atakowanie analizy bioenergetycznej jest chybione, ponieważ prawdziwym problemem nie jest metoda, a brak prawa, które regulowałoby zawód psychoterapeuty w Polsce. W krajach takich jak Włochy, Nowa Zelandia czy Szwajcaria, analiza bioenergetyczna przeszła przez rygorystyczny proces weryfikacji i jest praktykowana przez wykwalifikowanych, licencjonowanych specjalistów. Prawdziwym zagrożeniem jest brak regulacji, który pozwala na jej praktykowanie osobom niekompetentnym.

Magdalena Małkiewicz

Prezeska Polskiego Stowarzyszenia Analizy Bioenergetycznej